• Anasayfam Yap
      • Yazarlarımız
      • Künye
      • İletişim
Telgrafhane Sanat
    •  
    • AnasayfaAnasayfa
  • Etkinlik
  • Haber
  • Söyleşi
  • Kitap
  • Dil
  • Öykü
  • Deneme
  • Anlatı
  • Şiir
1. Çayyolu Edebiyat Günleri Başlıyor 1. Çayyolu Edebiyat Günleri Başlıyor
İsmail Hakkı Tonguç Eğitim Uygulaması Ödülü Sahibini Buldu İsmail Hakkı Tonguç Eğitim Uygulaması Ödülü Sahibini Buldu
2023 Oğuz Tansel Çocuk Yazını Araştırma Ödülü” İçin Başvurular Başladı 2023 Oğuz Tansel Çocuk Yazını Araştırma Ödülü” İçin Başvurular Başladı
Deniz Kavukçuoğlu Yaşamını Yitirdi Deniz Kavukçuoğlu Yaşamını Yitirdi
Oğuz Tansel “2023 Çocuk Yazını Araştırma Ödülü” için başvurular başladı. Oğuz Tansel “2023 Çocuk Yazını Araştırma Ödülü” için başvurular başladı.
2023 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü’nü Ertuğrul Özüaydın kazandı. 2023 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü’nü Ertuğrul Özüaydın kazandı.
Anasayfa » Deneme
Tahsin Şimşek

Çeviri Bağlamında Türkçenin Geleceği – Tahsin Şimşek

Eklenme Tarihi: 21 Mart 2020 Cumartesi Eklenme Saati: 21:10
Tweetle
Tahsin Şimşek tahsin.simsek48@gmail.com
Çeviri Bağlamında Türkçenin Geleceği – Tahsin Şimşek
REKLAM

ÇEVİRİ BAĞLAMINDA YANITI ARANAN SORU:

TÜRKÇENİN BİR GELECEĞİ VAR MI?

Tahsin Şimşek

Yeni Bir Dil ve Yaşam Algısı – Çeviri Furyası!

Bir çeviri kültürümüz vardı, tartışılmayan çevirmenlerimiz. Şimdilerde bir çeviri furyası! Akın var, akın; telif ödenmeyen her yapıta. Her yayınevinde Küçük Prens’le karşılaşabilirsiniz, gözlerinin içine baka baka Stefan Zweig’i de Kafka’yı da yağmalayabilirsiniz. Her birinin çevirmeni farklı. Yazar aynı yazar, ancak yapıt aynı yapıt değil. Ton bir yana, tonaj da farklı(!). Vitrinlerine Satranç’ı koyanlar, piştiyi neden bu denli severler ki!

Küçücük çocuklara “4+4+4” dayatmasıyla Arap Elifba’sı öğretme ve onları “itaat”i ezberleyen hafızlar yapma dayatması bir yanda, çeviride keskin “Dönüşüm” öte yanda. Dönemecin keskinliğine karşın hiç hız kesen yok. Ortalık yeni “Samsa”lara kalmış görünüyor. Beyin göçünden de kötü bir durum, beyin yıkımı! Özetle bu dil ve yaşam algısı dayatması, kimsenin yadsıyamayacağı bir olgu.

Sorumluluk büyük  Sorumluluk aydın ve yazarın.

Bir dili dil, Türkçeyi Türkçe yapan da “gereksinimi karşılama”daki yetenek ve beceridir. Türkçenin her şeyi tartışılsa, bu konudaki yetkinliği tartışılamaz.

Ortada bir sorun varsa, yayınevleri, çevirmenlerine dönüp bakmalıdır. Okur, kitabın kapağını kaldırıp bir de çevirmene sen kimsin, kimlerdensin sorusunu yöneltmelidir.

Sorun, Türkçenin “bitişken dil” olmasında değil. Ülkenin kültür politikasında, uluslararası ilişkilerinin niteliği ve tutarlılığında, üretilenin yetkinliğinde.

Salt yazarlar değil, çevirmenler de dili dil yapan öğeleri iyi bilmeli. Çokanlamlılığın kapısını çalmadan; değişmeceler ve kalıp sözlerle (ikileme, deyim, atasözü) tanışmadan; “Anadilimizin Söz Denizinde”[1] kulaç atmadan yazar da çevirmen de olamayacaklarını iyi bilmelidirler.

Ahmet Cemal’in “Lanetlenmiş Ateşböcekleri”ndeki[2] saptamasıyla çevirilerdeki temel sorun, Fransızca ya da İngilizce bilmemekten değil, “Türkçe bilmemek”ten kaynaklanıyor.

Çeviri bire bir sözcük eşleme uğraşı değildir. “Yüreksiz” ile “kalpsiz”; “bas git” ile “bak git”, “akşam sabah” ile “sabah akşam” aynı şeyleri mi anlatır? “Bak git” deyim bile değildir. Elbette her çağ, kendi sözcüklerini, değişmecelerini yaratacaktır; ancak var olanı ezip bozarak değil.  Bu sözlerime belki “dudak büküp burun kıvırabilirsiniz”, ancak burun karıştırıp dudak sarkıtamazsınız. O halde ironinin ucunu kaçırmadan söyleyeyim, çevirmenin bilgisizliği, daha kötüsü özensizliği, “Türkçenin dört dörtlük yenilgisini sağlamak(!)” olmamalıdır.
            Eylem kök ya da gövdelerinden, hatta eyleme dönüşebilecek sözcüklerden sonra yardımcı eylem kullanılmaz. Somutlayalım: “Bekleyin”, ama “bekleme yapmayın.”

Çevirinin nasıl yapılması gerektiğinin, ne olduğunun elbette bir felsefesi var. Bunun ne olduğunu sanırım şu anım somutluyor:

Yaşar Atan, dostum, arkadaşım. 1980’lerde aynı lisede öğretmendik. İkimiz de Afrodisyas’ın çocuğuyuz. “Akdenizli Tanrılar, Akdeniz Mitologyasından Efsaneler, Homeros’un İzinde İlyada Öyküleri, Homeros’un İzinde Troya’dan Savaş Efsaneleri” onun öne çıkan yapıtları. Çevirileri de var. 

 “Afrodisias Karacasu Turizm Tanıtım Dergisi” için bir yazımı Fransızca’ya çevirdi: Karacasu Yaylaları ve Yeşilin Yedi Rengi’ni.

Kişiyi iş başında daha iyi tanıyorsunuz. Ben de Yaşar Atan’ı işte bu sırada daha iyi tanıdım.

Oturduk yazının başına. Her tümcemden sonra, neyi anlatmak istediğimi, neyi düşlediğimi, beynimin arkasında daha neler olduğunu, sordu bana. Tümcenin hangi çağrıştımlara yol açtığını/açabileceği konuştuk, tartıştık.

Evet o, sözcüğün salt anlamıyla yetinmeyen, çağrıştırımlarını ve duygu değerlerini de düşünen, Türkçedeki şiirselliği Fransızcaya taşımaya çalışan bir dil bilgesidir. O, bu çevirileri nedeniyle, o günlerin Geyre Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı, Büyükelçi Fuat Bayramoğlu’ndan övgüler alan bir Fransızca öğretmenidir.

Evet, bir çevirmen neleri bilmeli nelerin farkında olmalıdır?

Türkçe kuralları belli dildir. Ayrıklara (istisna) neredeyse hiç yer yoktur.

Eklerin belli bir düzeni vardır. Sırayı bozmanıza izin vermez. Örneğin, bir eylemin sonuna gelecek çekim eklerini: 1. olumsuzluk eki, 2. basit zaman eki, 3. soru eki / ilgeci, 4. bileşik zaman eki, 5. kişi eki sırasıyla getirebilirsiniz. Sırayı bozmadan ne kadarına gereksinim duyuyorsanız, o kadarını kullanabilirsiniz.

Adlarda da aynı kural işler.

Türkçede yabancı eylem ve adıl (zamir) yoktur. Divan şiirinde bile yoktur. Demem o ki yüklemimiz de öznemiz de Türkçedir. Hatta ekeylemlerimiz ve iyelik eklerimiz de… Bakın, Mustafa Nihat Özön’ün Osmanlıca Sözlük’üne, Herkül Milas’ın Türkçe – Yunanca Ortak Kelimeler’ine; Türkçe olamayan bir tek eylemle, adılla karşılaşacak mısınız? Ad, sıfat ya da belirteçlerdir Arapça, Farsça ya da İngilizce, Fransızca olan. Yani küpe takı, rastık makyaj…

Ünlü (sesli harf) zengini bir dildir. Sekiz ünlü hangi dilde var?

Ulamasız konuşmak, neredeyse olanaksızdır; akışkanlığı olan bir dildir.

Sözcük türetmede üstüne yoktur. İstensin yeter ki; insanoğlunun her gereksinimini karşılar. Örneğin, “duy-“ eylem kökünden türetme ya da birleştirme yoluyla yapılan sözcük sayısı 92’dir. Emin Özdemir kırk kadarını saptamıştı, ben biraz daha çalıştım bu sayıya ulaştım. Bir kök, bu kadar dallanıp budaklanıyor, size bu kadar meyve veriyorsa, Türkçenin kökünü kurutmayın yeter.

Türkçeyi yetersiz bulanlar, suçu özellikle Türkçe terim (ıstılah) yetersizliğinde ararlar. Ömer Seyfettin’li günlerden beri bu tartışılır. Ne yapıp edip Türkçeyi bilim ve sanattan koparıverirler. Peki neden? Bedia Akarsu’nun felsefede, Aydın Köksal’ın bilişimde yaptığınız görmezden gelip üşenirler de ondan.

Mustafa Kemal’in “Geometri”de[3] yaptığı hepimize örnek olmalıdır. Bir çevirmenin elinin altında Mustafa Kemal’in masasındaki kadar sözlük bulunmalıdır. Özellikle etimoloji sözlükleri.

“Baba” ve “çocuk” sözcükleri Hititçedir; babanın Türkçesi “ata”, çocuğunki “oğlan”dır. Etimolojik bilgisi olmayan bir çevirmenin ya da okurun, “kız oğlan kız”a kalkıp bir de “çift cinsiyetli (hermafrodit)” anlamını yüklemesi, pek yüzeysel kalmaz, şaşırtıcı olmaz mı? 

Dahası Türkçe çok geniş bir coğrafyanın dilidir. Ege’de insanlar, hava biraz serinlediğinde çovaşlarlar (güneşlemek). Çuvaşya, Asya’nın ta kuzeydoğusudur.  Bu denli geniş bir coğrafya da Türkçenin bir anda yok olması olası değildir.

O halde Fransız Türkolog Jean Deny’nin “Türkçe bir bilim dilidir.” Ve ABD’li bilim adamı Prof. David Cathhl’ın “Yüz Bilgisayar profesörü bir araya gelmişler, Türkçeyi yaratmışlardır.” saptamalarını kulaklarımıza küpe yapalım yeter.

Kırgız yazar Cengiz Aytmatov, hâlâ edebiyatın “Öğretmen Duyşen”iyse, Macar ozan Attila Jozsef “Temiz Yürekle” şiirin dümenindeyse, Nâzım’ın “Salkım Söğüt”ü hepimizi dinlendiriyorsa Türkçeden umut kesilmez. Bu arada anımsatayım, Japonca da bitişken dillerdendir.  Mishima’nın harakiri kılıcı, “Denizi Yitiren Denizci”ye hiç işlemedi. Bu gerçeği, “Uykuda Sevilen Kızlar” bile gördüğüne göre bizim de görmemiz gerekmez mi?

İngiltere İşçi Partisi Başkanı Jeremy Corbyn, 2018 Ekim’inde kendini dinleyenlere seslenirken Nâzım’ın “Kız Çocuğu” şiirini okuyorsa Türkçeden umut kesilmez.

Her şeye karşın tarihten alacağımız dersler de var. Avrupa abecesinin ve mitolojisinin dili “Fenike Dili”ne ne oldu? Sümerce, Hititçe, Persçe, Latinceye?… İstemi Kağan’ın ve Attila’nın diline?… 250 yıl coğrafyalarının egemeni olan Memlükler ile Babürler’den Türkçe adına o topraklarda, Mısır’da ve Hindistan’da, ne kaldı. Ya Osmanlıyla bizim olan Balkanlarda?… Demek ki bir coğrafyaya kılıçla, vergiyle değil, dille gitmek gerekiyormuş! Dubrovnik’te Osmanlı kaftanını değil Türkçeyi görmek isterdim.

Çevirmenine bakmadan çeviri kitap almam. Aradığım imzalar vardır: Sabahattin Eyuboğlu, Mina Urgan, Can Yücel, Talat S. Halman, Cevat Çapan;  Vedat Günyol, Tahsin Yücel, Tahsin Saraç, Erdoğan Alkan, Özdemir İnce, Ahmet Necdet; Behçet Necatigil, Ahmet Cemal, Kamuran Şipal; Sait Maden, Ülkü Tamer, Celal Üster; Hasan Ali Ediz, Nihal YalazaTaluy,  Ataol Behramoğlu; Bedrettin Cömert, Rekin Teksoy, Erdal Alova; Azra Erhat, Herkül Milas…

Onlar, şiiri, imgeyi, değişmeceyi, çokanlamlılığı, çağrıştımı bilen; özgünlüğü en üstte tutan kişilerdir. Bu işin en doğrusunu ve en ironiğini sanırım Can Yücel söylüyor: “Çeviri, kadın gibidir; sadığı güzel, güzeli sadık olmaz.” [4]

Sözümüzü noktalarken Can Yücel’i bir kez daha esenleyip fazla da efelenmeden bir “geri bas – geri dön” yapalım,  sadık ile güzeli bulmaya / buluşturmaya çalışalım. Bilelim ki, her güzel, o eli kanlı Salome değildir.

* “Türk Edebiyatında Çeviri Konusu Türkçe’nin Geleceği Var mı?” konulu panel konuşmam. 15 Kasım 2018, TÜYAP İstanbul

**Yeniden İmece,  61. Sayı, Şubat 2020


[1]  Anadilimizin Söz Denizinde, Doğan Aksan, Bilgi Yayınevi 2002

[2]  Lanetlenmiş Ateşböcekleri, Ahmet Cemal, Can Yayınları 2. Baskı 2013

[3] Geometri, Mustafa Kemal Atatürk, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı 2015

[4] Sözün Özü, Celâl Üster, Can Yayınları 2. Baskı 2010

telgrafhanesanat.org

Etiketler:
Türkçenin geleceği
Goethe – Bedriye Korkankorkmaz
Schiller – Bedriye Korkankorkmaz
Facebook'ta Paylaş Twitter Paylaş Google+'da Paylaş Tumblr
Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin Şimşek Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin ŞİMŞEK TV’lerin dili de kirli, camı da! Siya...
Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin Şimşek
Telkırma Sabırlarda – Tahsin Şimşek – şiir 001-Tahsin-Simsek-Siiri-2022İndir ...
Telkırma Sabırlarda – Tahsin Şimşek – şiir
Hidayet Sayın’la Şu Yeryüzü Sahnesinde-Tahsin Şimşek HİDAYET-SAYINLA-ŞU-YERYÜZÜ-SAHNESİNDEİndir Yazıya ulaşmak için lütfen üstteki başlığa ...
Hidayet Sayın’la Şu Yeryüzü Sahnesinde-Tahsin Şimşek
Şiir Desenli “Yüksek” Bir Mustafa Kemal Rölyefi-Tahsin Şimşek ŞİİR DESENLİ “YÜKSEK” BİR MUSTAFA KEMAL RÖLYEFİ TAHSİN ŞİMŞEK Mustafa Kemal &nbs...
Şiir Desenli “Yüksek” Bir Mustafa Kemal Rölyefi-Tahsin Şimşek

Yorum Kapalı.

Yazarlarımız

  • A. Celal Binzet
    Günümüz Karmaşası-A. Celal Binzet A. Celal Binzet
  • A. Cengiz Büker
    R. M. Rilke, Şiirler, Çev. A. Cengiz... A. Cengiz Büker
  • A. Tarık Emre
    Yedirmem Size Etleri- A. Tarık Emre (öykü) A. Tarık Emre
  • Bahattin Gemici
    Aydınlanma Savaşçısı Server Tanilli-Bahattin Gemici Bahattin Gemici
  • Celal İlhan
    Sanat Olmazsa Olmaz mı, Niçin Yazarız?-Celal İlhan Celal İlhan
  • Daver Darende
    Büyükelçi Korkmaz Haktanır’ın Anısına Saygı-Daver Darende Daver Darende
  • Ertuğrul Efeoğlu
    Söylem ile Eylem Ertuğrul Efeoğlu
  • Günay Güner
    6 Şubat 2023 Yersarsıntısı, Günay Güner Günay Güner
  • Işık Kansu
    KİBELE Mİ TAŞ OCAĞI MI? Işık Kansu
  • Metin Turan - BELLEK
    ÇAĞDAŞ İRAN ŞİİRİ VE FURÛĞ ÜZERİNE KISA... Metin Turan - BELLEK
  • Mucize Özünal
    Çin Odasına Girenler ve Çıkanlar – Mucize... Mucize Özünal
  • Nazım Mutlu
    “Sosyal ve Kültürel İktidar!” Nazım Mutlu
  • Öner Yağcı
    AYDINLIK BİR YAŞAM YOLUNDA EDEBİYATIMIZ Öner Yağcı
  • Sultan Su Esen
    Türkiye’de Alevi Olmak Sultan Su Esen
  • Tahsin Şimşek
    Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin Şimşek Tahsin Şimşek
  • Tamer Uysal
    Yeşilçam’ın Beyaz Filmleri: Uludağ ve Sinema –... Tamer Uysal
  • Taylan Özbay
    ATATÜRK VE NÂZIM HİKMET: “DENİZ KIZI EFTALYA”... Taylan Özbay
  • Yaşar Atan
    Bu Kuş Ezgileri Oldukça – Yaşar Atan... Yaşar Atan
  • Yücel Çağlar - Mavi Köşe
    “Bize Öz Türkçe Yaraşır”-Yücel Çağlar Yücel Çağlar - Mavi Köşe
  • Zehra Tırıl
    Müziğin Evrenselliği – Zehra Tırıl Zehra Tırıl

Son Eklenenler

1. Çayyolu Edebiyat Günleri Başlıyor 1.Çayyolu Edebiyat Günleri 10-11 Haziran 2023 tariklerinde, MESA Plaza'da yapılacak. Çayyolu Edebiy...
1. Çayyolu Edebiyat Günleri Başlıyor
İsmail Hakkı Tonguç Eğitim Uygulaması Ödülü Sahibini Buldu İsmail Hakkı Tonguç Eğitim Uygulamaları Ödülü'nün sahibi Bursa İnegöl Çitli Mahallesi'ndeki Nihat K...
İsmail Hakkı Tonguç Eğitim Uygulaması Ödülü Sahibini Buldu
2023 Oğuz Tansel Çocuk Yazını Araştırma Ödülü” İçin Başvurular Başladı 2023 Oğuz Tansel Çocuk Yazını Araştırma Ödülü Katılım Koşulları: Ödüle aday yapıtın 01.01.2022 –...
2023 Oğuz Tansel Çocuk Yazını Araştırma Ödülü” İçin Başvurular Başladı
Deniz Kavukçuoğlu Yaşamını Yitirdi Yazar-Yayımcı Deniz Kavukçuoğlu yaşamını yitirdi. Deniz Kavukçuoğlu, 30 Ekim 1943 yılında İstan...
Deniz Kavukçuoğlu Yaşamını Yitirdi
R. M. Rilke, Şiirler, Çev. A. Cengiz Büker Hugo-von-Hofmannstahl-İndir ...
R. M. Rilke, Şiirler, Çev. A. Cengiz Büker

Dil

Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin Şimşek Tahsin Şimşek’in Şiire Açan Kır Karanfilleri Adlı Kitabı Yayımlandı “Bazı Kelimeler Çok Güzel” ya da Osmanlıca Sevisine Hizmet – Merve Yılmaz yazdı. Yazım (İmla), Noktalama Kurallarını Hiçe Saymak-Günay Güner R Harfinin Suçu Ne? Günay Güner yazdı
  1. Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin... Bu Sizin Türkçeniz Olabilir mi? Tahsin Şimşek
  2. Tahsin Şimşek’in Şiire Açan Kır Karanfilleri... Tahsin Şimşek’in Şiire Açan Kır Karanfilleri Adlı Kitabı Yayımlandı
  3. “Bazı Kelimeler Çok Güzel” ya da... “Bazı Kelimeler Çok Güzel” ya da Osmanlıca Sevisine Hizmet – Merve Yılmaz yazdı.
  4. Yazım (İmla), Noktalama Kurallarını Hiçe Saymak-Günay... Yazım (İmla), Noktalama Kurallarını Hiçe Saymak-Günay Güner
  5. R Harfinin Suçu Ne? Günay Güner... R Harfinin Suçu Ne? Günay Güner yazdı
  • Etkinlik
  • Haber
  • Söyleşi
  • Kitap
  • Dil
  • Öykü
  • Deneme
  • Anlatı
  • Şiir
  • Yazarlarımız
  • Künye
  • İletişim
Sitemizde yayınlanan her türlü yazı ve haber kaynak belirtilmeden kullanılamaz. Görüş ve önerileriniz için iletisim@telgrafhane.org adresine e-posta gönderebilirsiniz.
Copyright © 2017 - Telgrafhane Sanat, Her Hakkı Saklıdır.